Biografen hebben aan weinig uitvindingen zo het land als aan die van de heer Bell: de telefoon. In luttele decennia na de algemene invoering van dit nu zo onmisbaar geachte stukje infrastructuur viel negentig procent van de belangrijkste biografenbrun weg: de correspondentie. Traag, maar, anders dan een telefoongesprek, bestand tegen de tand des tijds, opgeofferd aan een steeds hectischer maatschappij.

Wat een geluk, dat Van der Heide de mobiele telefoon niet meemaakte! De kletsbel speelt een haast overheersende rol in vrijwel alle door ons gekoesterde Bob Evers delen, vaak als vehikel voor 'Wat vooraf ging' (vdH doet dat zo goed dat je die passages toch blijft lezen), maar ook geregeld als bron van ergernis of als deel van een list. Denk bijvoorbeeld eens aan het gesprek van Arie met zijn vader vlak voor het Zeeuwse schatgraven, het traceren van de kunstscharrelaar De Goederen in Antwerpen, het terugvinden van de platenzaak in Zürich, de trombonespeurtocht vanuit het Gouden Hooft en het gedwongen gesprek in Panama.

Voor de jeugdige lezertjes zullen veel van de beschreven perikelen niet vanzelfsprekend zijn: het telefoneren is van een moeizaam aangeleerde vaardigheid, waar daadwerkelijk les in werd gegeven, verworden tot een automatisme. Enige uitleg van het somtijds haast archaïsche woordgebruik in de boeken is dus op zijn plaats.

De meest achterhaalde frase is wet de kreet "ik bel af”. Ook in de vijftiger jaren was het alleen in de uithoeken van onze provinciën nog nodig om, eenmaal uitgekietst, aan het hendeltje aan de zijkant van het apparaat te draaien, dat bij de telefoniste een belletje deed rinkelen ten teken dat het gesprek beëindigd was en dat de stekkers uit het paneel verwijderd konden worden.  De telefoon "Op de haak gooien" of "ophangen" kon vaak nog wel: het ding hing doorgaans op de gang aan de muur en was voorzien van een zijdelings uitstekende, metalen haak, waar de hoorn met een eveneens metalen oog op werd gehangen of gegooid.

In deze tijden van creditcards herinneren de meesten zich waarschijnlijk nog wel de kwartjesautomaat, de publieke telefoon waarbij de muntstukjes via een gevensterd heilingbaantje een voor een uit het gezicht verdwenen.  De verre voorganger van deze machine was eenvoudiger: er paste slecht één dubbeltje in, genoeg voor een lokaal gesprek van onbeperkte duur - Interlokaal moest worden aangevraagd en apart verrekend. Het was daarbij oppassen geblazen: het dure dubbeltje moest pas werkelijk de automaat worden ingeduwd wanneer de oproep werd beantwoord, het kwam niet terug.  Aangezien vele publieke bellers dit doordrukken vergaten was het niet ongebruikelijk om, als je na het opnemen van je rinkelende verrespreker niets hoorde, op geërgerde toon te zeggen: "U moet op de knop drukken!".

Interlokaal moest soms nog worden aangevraagd, kengetallen werden als K70 in plaats van 070 aangeduid, de draaischijf bevatte naast cijfers tevens meerdere letters per vingergat. Internationaal liep vrijwel altijd via de telefoniste, de wachttijd kon tot uren oplopen. Interlokaal bellen was duur en minder algemeen dan nu: In de Bijenkorf bijvoorbeeld werd een gebelde afdeling per luidspreker opgeroepen met de nadrukkelijke toevoeging "Interlokaal' om de betrokken medewerkers tot groter spoed aan te zetten.

Talloos is het aantal malen, dat onze vrienden de telefoonboeken in de openbare telefooncel benutten om er adres- of telefooninformatie uit te putten. De in zwaar metalen banden hangende boeken, van heel Nederland, lieten zich slechts ongaarne kantelen om hun gegevens prijs te geven. Ook dit is verleden tijd, waar in aanvang slechts hier en daar een bladzijde ontbrak, meestal die met restaurants, eindigde deze service ten gevolge van het totaal vandalisme van onze tijd.

Tenslotte zal het nooit meer mogelijk zijn je vader "Per PTT" uit zijn bed te bellen - "Per KPN Telecom" gaat natuurlijk ook wel, maar klinkt toch minder. Bovendien krijg je waarschijnlijk Pa’s voice mail aan de lijn - "Spreek uw boodschap in en ik bel u zo spoedig mogelijk terug", maar wie weet nog hoe hij een telefooncel terug moet bellen?

Gert Huber

© 1999 Hans en Ton Kleppe, Jacoba van Heemskerckstraat 7, 3351 SP Papendrecht

Naar de inhoudsopgave van deze nieuwsbrief Naar de rubriek "de Bob Evers-nieuwsbrief" (algemene informatie) Naar de homepage